Moenens luchtige sprongen - Willem Brakman - ebook

In Marieke van Nieuwmegen, het befaamde mirakelspel uit de zestiende eeuw, speelt de duivel een belangrijke rol. In die rol heet hij Moenen en blijkt hij in staat tot bovenmenselijk hoge luchtsprongen die Moenen is dus geknipt voor een boek van Brakman, waarin het duiveltje in ons hoofd vaak een naam krijgt en waarin de boude gedachtesprongen niet van de lucht zijn. Het meest in het oog springende verschil tussen Brakman en de onbekende rederijker die het stuk schreef, is de luchtigheid. Het mirakel is geen goocheltruc, het gaat om niets minder dan Mariekes zielenheil; de duivel gaat alléén letterlijk met Marieke de lucht in. Brakman daarentegen is figuurlijk luchtig: hij is een meester in terloopse, uit zijn mouw geschudde en daardoor des te treffender geestigheid. En dat daaronder een diepe ernst, een grondige cultuurkritiek en zelfs een moraal schuilgaan dat is nu eenmaal het kenmerk van alle ware humor.

Wat is er aan de hand met de hoofdpersoon van Leesclubje? Kunnen wij hem vertrouwen? Weet hij, als langzamerhand gebrekkig wordende oude man, nog wel steeds van de hoed en de rand? Niet altijd, lijkt het soms lijkt het er zelfs op dat hij van bepaalde personen niet eens meer zo heel precies weet of hij het nu zelf is of niet, en `foutjes van die en van andere aard maakt hij in de loop van het verhaal legio, waaraan niet kan verhelpen dat hij dat verhaal zelf vertelt. Zo pleegt hij een moord, en verkeert vervolgens enigszins in het onzekere of hijzelf niet eigenlijk het slachtoffer is. Bovendien moet hij dan nog, in een misdaadromannetje, gaan nakijken hoe hij zijn uiterst bloedige en onsmakelijke daad op vakkundige wijze moet afronden. Wat hem volgens hemzelf parten speelt, is dat hij in zijn leven zo bijzonder veel gelezen heeft hij houdt de werkelijkheden van het gelezene en de werkelijkheid om hem heen niet steeds uit elkaar. Als er iets een beetje misgaat is zijn favoriete excuus d…

De autobiografie is een merkwaardig genre: de lezer heeft in zijn achterhoofd wel dat hij alles wat hij voorgeschoteld krijgt met een korreltje zout moet nemen, en slikt het niettemin als zoete koek. Maar wat te doen met een tweede autobiografie? Brakman heeft immers in 1989 al een eerste, Pop op de bank, het licht laten zien, en is niet in herhaling vervallen. Uit de titels blijkt al een verschil in benadering: wat is er passiever dan een pop op een bank, en wie is er zo actief als Émile Zola, die een eeuw geleden met zijn schotschrift lk beschuldig! zowat iedereen in Frankrijk in de beklaagdenbank zette? Enfin, bij Brakman krijgen haast alle mensen van vroeger (hijzelf incluis) er in tweede instantie flink van langs om wat ze hem hebben aangedaan; het is aan de lezer om ze toch minstens na te geven dat ze een van onze grootste schrijvers de stof hebben geleverd voor een schitterend, meer dan vijftig boeken omvattend oeuvre...

Willem Brakman schreef al vroeg in de jaren zestig verhalen, maar hij vestigde zijn naam op de korte baan met Zes subtiele verhalen uit 1978, een bundel die destijds door critici als Maarten t Hart, Alfred Kossmann, Wam de Moor en Aad Nuis de hemel in werd geprezen. Brakman bleek een verteller zonder weerga, die nu eens putte uit zijn eigen ervaringen, dan weer uit zijn rijke fantasie. Ter gelegenheid van de vijfde sterfdag ontsluit Querido het oeuvre door alle boeken van Brakman als e-book leverbaar te maken. Daarnaast verschijnt de monumentale uitgave De verhalen, ingeleid door Arjan Peters, die de mogelijkheid biedt tot een nieuwe of hernieuwde kennismaking met het werk van een van onze beste schrijvers.